“Ese big-bang que levo entre as escamas” — entrevista con Estevo Creus
A 50ª dunha serie de entrevistas co/as poetas da editora Urutau.
A poesía é unha forma de ver o mundo?
Supoño que si, que dalgún xeito as persoas, entre outras, temos unha ollada poética, unha especie de sistema do mirar/entender que ás veces toma o control espontaneamente e outras aplicamos máis ou menos conscientes a unha ou outra esfera, en función dos nosos intereses, motivacións e necesidades. O que está claro é que as persoas sentimos/pensamos/facemos cousas e, dalgún xeito precisamos crear relatos sobre o que acontece, tramas que permitan entender e entendérmonos. Supoño que hai persoas ás que lles chega con falar,compartir (ou non queren ou non poden permitirse o tempo) e outras precisan buscar a maneira ou ben de afondar no entendemento ou ben de afondar na súa expresión. É distinto dicir “quérote” a dicir “e coa miña pel poderás facer enxertos nas mazairas”, por poñer como exemplo un verso de Olga Novo. Ou “pésanme os gaiteiros” (Lupe Gómez) ou “era como un lugar coas vacas escondidas” (Celso Fernández). Desde este punto de vista, xeral, a poesía si sería unha maneira de ver o mundo, unha habilidade complexa que temos todas as persoas e que exercitamos dende moi novas e novos, e que aprendemos a través dos outros/outras. Dicía Vigotsky, “un neno estarrica o brazo e a nai achégalle o axóuxere á man. Aí nace o sinalar”. O concepto e a acción de sinalar non existen no neno, é un préstamo da nai. O noso cerebro, eu creo, nace fóra, está fóra. Perdoándome que fale ao través de versos: “o meu cerebro está no pé, e na pedra, e en todo aquilo que reside na parte mais afastada da miña fronte”. O cerebro, se existe, é social. Este tipo de cousas e reflexións non gustan moito a determinados sistemas socio-económicos, porque centran a atención no contexto, no medio, na importancia das condicións sociais á hora de explicar o mundo. A intelixencia existe grazas ao contacto, existe porque existe o/a outro/a, non nace nun baleiro. Pero vaia, este é outro ou o mesmo tema. Todo é todo, he.
Por volver ao fío, si creo que a poesía é unha forma de mirar, que está en nós, que aprendemos de nós e expresamos de diferentes xeitos. Agora ben, escribir, facer poesía, non todo o mundo o fai conscientemente. Non significa que non a fagan, simplemente non apareceu Duchamp para dicir “este urinario é unha obra de arte”. En todo caso, cando eu miro poeticamente e digo que estou a facer poesía, non teño nin idea do que é esa cousa que estou a facer. Non sei que é a poesía. Nunca souben que animal é. Por iso, para min a poesía é algo máis parecido a un “facer”, un método sen método que produce algo ao que lle chamamos poesía.
Máis ca unha forma de ver o mundo, para min, é unha das formas que temos para lle dar forma ao mundo. Tomando mundo como o conxunto de experiencias, percepcións, pensamentos, sensacións, normas sociais… que agroman no encontro do animal e da cousa. Como dicía Jerome Brunner, estudoso das relacións entre o relato e os procesos cognoscitivos,
“A Literatura (eu substitúo por poesía). A poesía “(…) subxuntiviza, outorga estrañeza, fai que o evidente o sexa menos, que o incognoscible o sexa menos tamén, que as cuestións de valor estean máis expostas á razón e á intuición. A poesía (…) é un instrumento da liberdade, da luminosidade, da imaxinación e, si, tamén da razón. É a nosa única esperanza contra a longa noite gris”.
Para min a poesía, a arte en xeral, é un método de busca de significados, ás veces estéticos, outras referidas ao eu, á política… e tal como a concibo eu, unha loita da linguaxe contra a propia linguaxe, para unhas veces acceder a conceptos pre-lingüísticos, pensamentos e procesos antes do “veleno” da linguaxe, e outras para o contrario, descubrir a través da linguaxe poética camiños e xeitos de abordar o coñecemento e o seu desvelo. Afondar nas posibilidades da linguaxe. O produto, que é o poema, para min é unha sorte de colapso, onde o poema axúdanos a saber. Paul Dirac, premio nobel de física, dicía a respecto da fórmula coa que se adiantou á descuberta da antimateria: “Esta fórmula sabe máis ca min”. E si, a poesía sabe cousas que non sabemos que sabemos, ou simplemente non as sabemos. A poesía sabe mais ca min., ou sabe máis alá de min.
Cando escribes pensas nunha lectora/lector imaxinaria/o? O que escribes vese afectado por iso?
Que eu saiba non. Nunca pensei niso. Tampouco sabería imaxinar un lector ou lectora. De quen le, só podería dicir que é tamén poeta. E que hai moitas voces poéticas. O bonito é o milagre que se produce cando nos recoñecemos e entendemos no lugar.
Cres que hai un lectorado de poesía ou que se cumpre esa idea de que os poetas se len entre si unicamente?
Para min hai poetas que escriben e poetas que non escriben, e pintan, bailan, fan música, ou simplemente miran ou falan ou se abandonan ao silencio. Neste senso, coido que si. Eu creo que os que miramos esculturas somos, dalgún xeito, escultores.
Que opinas sobre as redes sociais como difusoras de arte, recitais etc.?
Os medios para convocar, difundir, expresar… pois benvidos sexan. Eu, como xa vou vello, pois ás veces prodúcenme moito barullo na cabeza. Supoño que non estou afeito. Aínda me movo mellor nos tactos que nos medios para o tacto. Pero é unha eiva miña. Eu positivizo a existencia das redes, tanto como medio para crear como para difundir. Ademais, isto posibilita que sexa máis difícil copar o mundo co pensamento, a ideoloxía ou a estética de grupos de poder. Grupos ou, mellor dito, forzas que existen en todos os eidos da vida, dende a política á arte, á industria. Sen a posibilidade de dar voz a outras maneiras de estar e coñecer, viviríamos eternamente nun campo minado de palabras; un cabalo de troia dentro da nosa boca. Vaia, para min dende que existe a palabra, vivimos de feito nun mundo virtual, pero polo menos que cambien as palabras e as bocas, e que haxa loita entre as voces. A creación e difusión nas redes, no papel, na fala entre as persoas, crea fendas. Benvidas as gretas, as fendas, as feridas. Gústanme as cidades onde hai barullo. As farolas cheas de carteis e pintadas e os ruídos dos camións de reparto, e a xente a comer e beber na rúa, e si, a rir, berrar, correr. Prefiro o ruído da xente ao silencio. O que odio son os bolardos, as máquinas da hora, e a maiorías dos ruídos impostos institucionalmente. Moitas veces disfrazados de “culto”, “bo gusto”… A obediencia, a orde, o escaparate institucional do correcto son unha das vestimentas coas que máis lle gusta aparecer á Morte.
O teu poema aparece como algo súpeto, que golpea e sae dunha maneira explosiva e rápida, ou é un proceso máis pausado e longo?
Eu creo que o poema aparece cando posibilitas un espazo para desaparecer. Preciso ese espazo. A poesía é un xogo, como tamén o é a ciencia, a literatura, a artesanía… Pero todo xogo obedece a unhas regras e a unhas formas que te permitan sentir que algo está ben ou mal. Non obxectivamente, dende logo. Ás veces pode saír á primeira, outras non sae nunca, outras o propio poema tarda moito en dicirche como o debes dicir. Pero requírese ese espazo/tempo para o diálogo.
Este libro, A cidade oculta* (no prelo, editora Urutau, 2020), en concreto como xurdiu? Onde ou en que dirías que ten o seu xermolo?
Uf… Eu diría que xorde do abraio ante a natureza da Costa da Morte, os traballos e construcións do pobo e os seus mitos e lendas. Unha especie de conciencia sensitiva de que en nós habitan todas as especies, todas as paisaxes, todas as memorias do home e da muller na súa deriva. Memorias para as que ás veces non temos linguaxe. Que eu lembre, sempre sentín iso dentro de min, xa de neno. Desculpade a metáfora, pero non sabería explicalo doutro xeito: “Ese big-bang que levo entre as escamas”. Supoño que por un lado, xorde da dificultade de lidar con todo iso dentro do corpo (e iso que eu son gordecho e grande), e ao tempo, da dor da desaparición dese mundo que vive dentro dun, que é un, que se fai carne. Refírome ao “maltrato” paisaxístico, ao roubo dos espazos habitados, os cantís, as praias, os bosques. A destrución e non posta en valor dos castros, as mámoas, o mitos, os petróglifos, os secadoiros de peixe, a fala.
Eu creo que por aí van os tiros. A dor de sentir algo que non cabe nos brazos, pero que levas contigo vaias a onde vaias, e o desleixo do poder económico e político á hora de preservar aquilo que te conforma como peixe. A memoria da especie. Somos animais sociais con corpo e memoria sensitiva. E saberes ligados á nosa interacción co medio. Non somos obxectos, non somos palabras.
Que a frecha condutora do libro sexa a balea, obedece a experiencias vividas. En Cee, de onde eu son, había unha factoría baleeira. Concretamente nun lugar fermosísimo: Caneliñas. Dende a pequena praia de Caneliñas pódese ver o Monte Pindo e as illas Lobeiras e, se camiñas un pouco, Fisterra. A fin do mundo. Recoméndovos a visita. Un dos primeiros recordos que teño é o de ir co meu pai á factoría. Debía eu ter 4 ou 5 anos. Alí vin por primeira vez a aquel animal. Lémbroo perfectamente. O galpón de formigón e uralita mala, as portas abertas, e no centro, sobre un chan de cemento, aquel animal grandísimo, inmenso. Lembro os homes rubindo polo seu lombo, como se estiveran escalando unha montaña, fornecidos das súas gadañas afiadas. E os regueiros de sangue bulindo cara ao mar. Un mar que mudaba en vermello, case negro, e que con cada batida, deixaba a súa pegada nas rochas. Ese foi o meu primeiro encontro co animal. Casualidades da vida, fixeron que eu vivira moitos anos cunha muller, María la Manresa, chamábase, que fora cociñeira da factoría. Tamén meus pais de cando en vez traíannos carne de balea para xantar. A min encantábame. Era como comer unha costeleta de vaca, cun sabor entre terra e mar que me é moi difícil describir. Quedo con que, cando a traían, tanto para os meus irmáns como para min, aquilo era unha festa. A todos nos gustaba moitísimo. A relación coas baleas na miña infancia foi sempre constante. Dende ver os barcos baleeiros no peirao de Corcubión, negros coma o chapapote, a bañarnos na praia de Gures, do lado da factoría. Bañármonos sabendo, notando e cheirando o sangue do animal. Un mar vermello. coma os atardeceres preciosísimos do mar do Pindo, na praia de Quilmas. Ese granito rosa a partir o azul do ceo.
As baleas son enormes. Montañas…terra e memoria que camiña. A xente non o sabe. As baleas son peixes. E os mamíferos somos baleas.
Tedes que perdoar. Son moi mal contador de historias. Malísimo. Nada do que eu poida dicir fai xustiza ao abraio que en min produce a paisaxe. A paisaxe mirada, tocada. A paisaxe tamén humana, vivida polos que xa non están e polos que han vir. De aí a balea. Si, de aí a balea, e o que implica a morte das baleas. A Balea nada e nada sen balea nada e nada.
Cal é o teu verso favorito do libro? Poderías explicar por que?
“A memoria, a memoria, a memoria é un animal con solitaria”.
Non o sabería explicar con palabras convencionais. Creo saber o que digo, pero non sei tanto do que digo
Como coñeciches a editora Urutau?
Pois ao través de amizades e de falar de libros. Tamén por referencias na Rede. Un proxecto ben, ben bonito, teño que dicir.
Algunha observación que queiras engadir?
Perdemos a fala. Tería que haber políticas que garantan o seu uso. Temos uns políticos nefastos. Cando eu vou ás festas da miña vila, é coma ir a calquera lugar de Soria. Tamén aquí, en Compostela, onde vivo, moitas veces teño a sensación durante o Apóstolo, de estar en calquera cidade de calquera sitio. Non se trata de mellor nin de peor. Trátase da perda de xeitos de estar, pensar, e da perda de solucións xeradas no encontro do animal social e a cousa. Temos que favorecer a diversidade, tanto a natural como a humana. A biodiversidade no seu sentido máis amplo. Tamén as similitudes, como non. No que a nós nos toca, oxalá poidamos transmitir non só a fala, senón o tacto co territorio, poidamos levar a experimentar o son do mar na praia do Rostro, o cheiro ao peixe, os traballos… Se o facemos, se o facemos, a fala e o canto da balea, aparecerá de seu dentro de nós. Non lembro cousa mais terríbel e máis preciosa ao tempo ca o bruar da vaca do faro de Fisterra contra a néboa. Todo o corpo a tremer no ruído. O son, coma pequenas pingas de auga nas fazulas, o medo, a boca aberta, o abraio. O biscoito esparexido pola mesa. Os peixes todos.
*Este poemario publicouse por primeira vez baixo o nome de Poemas da Cidade Oculta na colección Ablativo Absoluto, Ediciós Xerais de Galicia, no ano 1996. A presente edición respeta case íntegramente a versión orixinal. Amais dun pequeno troco no título, só se eliminou un breve limiar e se mudaron e/ou eliminaron algúns poucos versos por mor de adaptar a escrita á
inevitábel deriva do eu e do tempo.
estevo creus
poeta, ten publicados os seguintes libros de poesía: Poemas da cidade oculta. (Xerais, 1996) Areados (Deputación da Coruña, 1996) Teoría do lugar (O Castro,1999) Decrúa (Espiral Maior, 2003) Facer merzbau non ou posible? (libro de poesía e videocreación xunto a David Creus) (Non Ou
edicións, 2007) O Libro dos Cans (Fran-Ouren Ediciones, 2010) Balea2 (Positivas, 2011).O Lugar que non Hai (Chan da Pólvora, 2018). E os relatos: E a catro patas quilómetros (Premios Pedrón de Ouro) (Edicións do Castro, 1994) Alguén Matou a Bambi. Aparece en varias antoloxías poéticas, entre as que se atopan: Defecto 2000 (Letras de Cal, 1999) A Tribo das Baleas
(Xerais, 2001) Six Galician Poets.Colección New voices from Europe and Beyonds (Arc Publications, 2016). Coordinador e tradutor do libro Dicir unha illa, do IV seminario internacional de tradución poética Illa de San Simón (Deputación de Pontevedra, 2017). Dentro do grupo Non Ou edicións, xunto a David Creus, programa e colabora en numerosas actividades, performances e experiencias poéticas da man de músicos e artistas de diferentes eidos e disciplinas. Foi membro do Batallón Literario da Costa da Morte, do grupo de teatro Talía, da editora de poesía Letras de Cal e do movemento Sufato, dentro da Asociación Patafísica do Atlántico.
