Esfumado. A misteriosa desaparición de Mustafa Ouda — novela palestina
de Ahmed Masoud, traducida ao galego por Moncho Iglesias Míguez.
Leia abaixo os dous primeiros capítulos:
1
— Teño que marchar, amor, acaban de bombardear a casa e as liñas telefónicas están cortadas.
Estaba sentado no enorme sofá azul mariño, na sala de estar medio iluminada do seu pequeno apartamento de dous cuartos en Clerkenwell Road. O fume que saía do cigarro que nin tocara penetráballe no nariz a ela, que permanecía a medio vestir onda a porta principal, xunto á cociña americana. Apenas se lle vían os ollos grandes e acastañados; só a pel branca das pernas brillaba na escuridade, por baixo dos pantalóns curtos que adoitaba usar como pixama nas calorosas noites do verán londiniense. Zoe seguía sen saber que dicir e sen deixar de mirar para o seu marido que, inclinado, coa cabeza nos xeonllos, vestía unha camiseta negra e uns pantalóns de chándal azul, e que mesturaba a cor da súa pel trigueira coa do cuarto.
— Vaite duchar, xa che meto eu algo na maleta — murmurou, para non espertar o neno.
Sabía que nalgún momento ía pasar, que esa casiña de Gaza non ía aguantar o bombardeo constante por moito tempo. Todas as noites Omar volvía á casa do traballo ás présas para prender o canal de noticias Al Jazeera e pórse así ao día coas últimas novas. Dáballe un bico rápido a Mustafa, sen prestar atención a todas as demandas dun rapaz de catro anos que quería xogar aos súper heroes ou que lle lesen un conto. A súa vida social desaparecera de todo por mor dos eventos continuos que organizaba o círculo de amigos de Mustafa. Mesmo neses casos, só intercambiaba as palabras necesarias cos outros pais, e enchía a conversa con comentarios sobre o caras que eran as garderías e o calorosas que estaban a ser esas semanas de xullo e compartía consellos sobre libros e xogos para entreter os nenos. Mais no fondo, Omar estaba ausente, ben preocupado por toda a xente de Gaza e mais enfadado consigo mesmo por estar tan lonxe, frustrado cada vez que non podía comunicarse por teléfono.
Derrubouse cando o tío Attiya chamou por teléfono e lle pediu perdón por todos os erros que cometera. Omar non sabía que dicir ao escoitar a voz grave do seu tío mesturada co ruído das explosións de fondo. A gorxa enchíaselle de saloucos ao tratar de dicirlle ao tío que fose forte, que rezase para que todo rematase axiña. Non contaba con que durase tanto e tiña a esperanza de que a casiña quedase a salvo. Pero non era a casa o único que lle preocupaba, era a historia agochada nas súas paredes delgadas, a historia dun neno que crecera con medo e, por último, a reconciliación que alí se dera e que permitira que el se deixase levar e avanzase, e comezase unha nova vida en Londres. Omar non podía durmir sen antes ler todas as novas e as actualizacións de Twitter no teléfono. O primeiro que facía ao espertar era ler as noticias de novo. Non estaba seguro de con que espertaría.
Omar seguiu indo todos os días a pé ao traballo. Camiñaba silandeiro do apartamento á oficina, que estaba a carón da estación de metro Angel, mentres escoitaba no teléfono emisoras de radio de Gaza que puñan cancións locais. Saudaba con cordialidade os colegas e enseguida participaba na típica conversa inglesa sobre o clima. Omar gozaba desa distracción e do apoio que recibía de todo ese equipazo que formaban oito persoas. Porén, as pausas para fumar fixéronse máis continuas e con elas o deslizar dos dedos polo teléfono e o escribir a amigos en Gaza e ao tío Attiya para asegurarse de que aínda estaban ben. Cando volvía ao escritorio enviaba uns correos electrónicos para manterse ao tanto de todo e distraerse. Regresaba á casa pensativo, á hora punta, mentres a xente camiñaba rápido para coller o autobús ou para ir a un pub. As rúas de Londres estaban sempre demasiado cheas como para poder mergullarse en análises sobre o que pasaba mentres os seus desexos eran que se decretase un cesamento do fogo e que todo ese pesadelo rematase.
Mais todo sucedeu esa noite do 30 de xullo e el enterouse por Twitter pouco antes da medianoite. Era hora de volver á casa, aínda que era case imposible facelo.
— Chámote unha vez chegue ao Cairo e logo dende Gaza — díxolle, espido fronte a ela, mentres secaba o pelo no dormitorio escuro que tiñan.
— Por que non esperar un chisco? Talvez poidas conectarte co teu tío e descubrir algo máis — respondeu ela mentres lle daba os pasaportes palestino e británico.
— Teño que ir, cando menos para traer de volta esa fotografía. — Fixo unha pausa e pensou nese intre no que ambos, el e Zoe, colgaron o marco no medio da parede agretada do cuarto do campamento de refuxiados de Jabalia. Foi xusto antes de despedirse do tío cun bico e dirixirse ao paso fronteirizo de Rafah con destino a Londres.
Omar cruzou o pequeno corredor que ía dende o seu dormitorio ata o segundo pequeno cuarto individual para ver a Mustafa profundamente durmido. Puxo a camiseta e inclinouse para lle dar un bico de despedida. Mirou con detalle cada recanto dese apartamento que amoblaran xuntos. Parecía máis pequeno. Tiña que arrancar, non tiña outra cousa na mente máis que ir a Gaza. Xa confirmara que había un asento dispoñible no voo de British Airways das 7:45 ao Cairo.
O condutor era un refuxiado afgán que non deixou de falar todo o camiño ata o aeroporto. A furgoneta sobrevoaba as estradas A40 e M25 mentres o condutor lle contaba a Omar como escapara da guerra en Afganistán e describía a súa viaxe a Europa ata a chegada final ao Reino Unido. O certo é que Omar non estaba a prestarlle atención, limitábase a mirar pola fiestra, coa cabeza apoiada no cristal e os ollos pegados aos faros dos outros coches. Estivo tentado a abrir a porta, tirarse e soltalo todo, e pór fin así ao que semellaba unha vida desgraciada. Pensou que talvez todo rematase ao abrir a porta e botarse por ela.
Mais o condutor só abriu a porta ao chegaren á Terminal 3 do aeroporto de Heathrow, que estaba cheo de pais e de nenos ben espertos que facían moito ruído, entusiasmados coas vacacións. E xusto antes do embarque, soou o teléfono de Omar.
— Pa, son eu, Mustafa, onde andas?
— Estou no aeroporto, seguro que xa che dixo a mamá que vou a Gaza, se Deus quere — tremíalle a voz ao dicir as palabras «se Deus quere».
— Quero ir contigo, boto de menos Gaza.
— Agora non, fillo, é demasiado perigoso. Sé un bo neno e escoita o que che di a mamá.
— Entón por que vas se é tan perigoso? — a inocencia dun neno de catro anos fixo que Omar se detivese.
— Son un súper heroe, lembras? Non teñas medo, vencerei contra os malos. Sabes que? Vouche traer un agasallo. Que queres?
— Un Batmóbil.
— Vale. Abur, Mustafa. Ten coidadiño.
— Abur, pa.
— Ten coidado, amor, — Zoe colleu o teléfono — e mantenme informada, non hei deixar de pensar en ti.
— Fareino. E ti coida de ti, habibti.
Colgou o teléfono e preguntouse cando sería a próxima vez que os vería, se volvía a velos de novo. De súpeto sentiu un mareo. Que pasaría se lle ocorría algo? Entenderíao Mustafa? Comprendería de verdade por que o seu pai deixara esa vida cómoda de Londres coa súa muller e o seu único fillo para volver a unha zona de guerra na procura de entullos e unha fotografía? Contaríalle todo Zoe tal e como a el lle gustaría que llo contase? Os ollos enchéronselle de bágoas. Todo o mundo fitou para el na porta de embarque. Unha nena de seis anos achegóuselle e ofreceulle uns panos que aceptou cun sorriso. Turistas, xornalistas e empresarios con traxes desaliñados deixaron as conversas e centraron as miradas nese home de 33 anos que estaba a chorar como un neno.
Malia o gran físico, de peito e ombreiros anchos, non semellaba máis ca un neno de tres anos que devecía por volver á casa. Omar foi directo ao mostrador da British Arways e preguntou canto tempo lle quedaba para embarcar e deseguido deu a volta e se puxo a correr cara ao duty free. Topou un WH Smith, colleu un caderno gordo de coiro e un bolígrafo e logo zafouse da fila para pagar e regresar á porta de embarque o máis rápido posible. Para o seu alivio, aínda había un par de persoas facendo cola para entrar.
Nada máis acomodarse no asento do corredor, abriu o caderno de estrea e comezou a escribir:
Benquerido Mustafa:
Non sei por onde comezar. Has crecer e talvez nunca precises ler isto porque estaremos xuntos e eu mesmo contareiche toda a historia. Mais, por se me pasa algo, quería explicarche por que marchei de súpeto sen te espertar, por que esta viaxe é tan importante para min e por que esta casa tiña unha historia que pode que queiras coñecer a fondo. Estou seguro de que a túa nai che explicará todo, mais quería que tamén o soubeses por min. Aí che vai todo. Cóntocha con total sinceridade para que algún día mires cara a atrás e sigas a verme como un súper heroe. Fai o que queiras con ela: sotérraa, quéimaa ou cóntallela a outros. Agora é túa. Pasei toda a vida preguntándome onde estaba o meu pai e non quero que a ti che pase o mesmo.
Isto debería valer para que coñezas ben a miña infancia e os 30 anos seguintes. Todo comezou cando tiña oito anos, en 1989, cando decidín a parvada de xogar a ser detective, resolto a topar a teu avó. Queda da túa man que me vexas como un covarde ou non, pero lembra, por favor, que non tiña outra opción. Fun parvo e cometín erros tremendos que pensei que xa superara, pero agora que esnaquizaron a casa, a miña e a túa, todos eses erros volveron de novo á superficie.
Non hai servizo postal en Gaza, pero confirmarei que che chega antes de eu chegar alí.
Mándoche todo o meu cariño, coa esperanza de xuntármonos decontado.
Saúdos,
Papá.
2
O meu pai marchara. Eu era demasiado pequeno como para entender o porqué e ninguén era quen de explicarmo, nin sequera a miña nai. Cando llo preguntaba, só respondía cun sorriso tristeiro, totalmente distinto ao seu habitual sorriso de orella a orella. Odiaba cando facía iso. Metíame medo. Ese sorriso levaba un perigo que non podía entender, unha historia oculta que devecía por descubrir. Pero nunca mo dixo, malia os meus intentos desesperados para facela falar. Foi quizais isto o que me empurrou a me proclamar o detective máis novo do campo de refuxiados de Jabalia con só oito anos.
Aprendín a non falar de meu pai. Ás veces botábao tanto de menos que mesmo me doía, coma se tivese algo a cravárseme no corazón. Por moito que mamá o intentase, non deixaba de haber un oco na familia, no medio, onde papá tiña que estar. Un espazo baleiro sempre que sentabamos a comer, un espazo que non podía enchelo ninguén máis. Todo o mundo tiña un pai menos eu, e iso doía, pero ninguén quería saber diso, ninguén escoitaba cando trataba de explicar canto o botaba de menos. Mais quería escoitar por última vez a súa versión da historia para poder seguir dende aí. Aínda que só tiña oito anos, había tanta destrución ao meu redor que tiven que medrar moito máis rápido. Ou talvez iso cría.
Unha mañá de febreiro de 1982, aos sete meses de eu nacer, a miña nai espertou e topou a porta principal sen o ferrollo pasado. Unha cunca cunha infusión de xarxa perfumaba o aire salobre e fóra aínda estaba escuro, o que facía que a casa semellase aínda máis pequena. Ao se decatar de que houbera un corte de luz, buscou unha candea e prendeuna. Abriu a porta principal e observou a calella repleta de graffitis patrióticos nos muros. Ás veces os soldados israelís obrigaban os homes do campo de refuxiados de Jabalia a saír no medio da noite e limpar os graffitis e as pancartas contra a ocupación que pintaran nos muros os combatentes palestinos. No campamento todos tiñan que ter litros de disolvente e varios cepillos gardados nas casas, listos para tales momentos, pois nunca sabían cando ían ir os homes encapuchados para pintalos nin cando se decatarían os soldados israelís que logo lles mandarían borralos.
Nos tres anos de matrimonio, a mamá vía acotío como o papá borraba dos muros unha pomba branca, cunha póla de oliveira no bico, atrapada tras as reixas dunha prisión ou a bandeira palestina, co triángulo vermello na parte superior, e coas faixas negra, branca e verde que saen del.
«Non digas nada, Mustafa, por favor», murmuráballe ao oído mentres os soldados, ben armados, irrompían no dormitorio, no medio da noite, para apuntarlles á cara coas súas armas. A mamá sempre se deitaba cun vestido longo e negro bordado, por se os homes viñan á noite. Deixaba un pano para a cabeza a carón do colchón, sobre o chan mal azulexado, por se os soldados entraban de socato. Algunhas noites ata durmía con el posto.
Ao papá, con todo, gustáballe durmir en calzóns. Divertíanlle os abraios dos soldados ao velo saír de entre as mantas paseniño mentres boquexaba en alto e se estarricaba e sacaba un cigarro do caixón da mesa na que xa colocara un chisqueiro. O cuarto, moito máis pequeno có meu, tiña unha mesa, un toucador cun espello grande, un armario pequeno de madeira de oliveira, mais non había cama. Durmían en dous colchóns que puñan no chan e logo metíanos no meu cuarto, que era máis grande e de onde os sacaban pola noite. A mamá seguiu con ese costume mesmo despois da desaparición do papá.
— Pásasme o chisqueiro? — pedíalle a quenquera que estivese máis preto da mesa. A maioría das veces o soldado quedaba pampo e miraba para o xefe, que berraba e lle ordenaba bulir a meu pai. Nalgunha ocasión o soldado facíalle caso ao papá, que quedaba todo contento.
— Souad, cando están no meu cuarto, teño o control. — Ría e soltaba unha boa gargallada cada vez que a mamá lle dicía que non se mofase dos soldados.
— Un día hanse enfadar e haste arrepentir.
— Ou se cadra deixan de vir e librámonos todos, nós e eles, da humillación.
De cando en vez acababan por discutir, e a mamá deixáballe de falar ou non lle servía té aos seus colegas cando ían de visita. Iso enfadaba o papá, pois minaba o seu status social, xa que era de esperar que as mulleres seguisen cos labores da casa pasase o que pasase nela. O papá nunca berraba nin lle levantaba a voz á mamá. En lugar diso, negábase a lle falar e remataba por socializar nalgún outro sitio, que adoitaba ser no café, cos outros homes, onde fumaba xixa, cachimba, como un carreteiro. E alí quedaba un bo cacho, non para non molestala, senón para evitar máis discusións, que normalmente terminaban cando facía unha boa comida e falaban as cousas.
Tiña 24 anos en 1979 e, malia ser seis anos máis nova ca el, xa se vía demasiado vella para casar segundo a media de Gaza. A maioría das rapazas de finais dos 70 casaban con 19 e non despois. A xente dicía que a mamá era moi fachendosa e demasiado puntillosa á hora de elixir marido. Era alta e de pel branca, co pelo negro, liso e duro, e grandes ollos azuis. Cando o avó colleu a meu pai para pedirlle a man, ela respondeu: «É polo que agardaba».
Estiveron como prometidos un ano, o que só fixo aumentar a mala reputación que xa tiña. Pero á mamá iso non lle importaba; estaba totalmente namorada do papá e podería seguir comprometida toda a vida, a gozar das viaxes ás que a levaba o meu pai e dos lugares que visitaban xuntos.
O traxecto de 45 minutos de Jabalia a Khan Younis, no sur, deprimíaa sempre. Coa cabeza na xanela do vello Mercedes oxidado de 1952 non deixaba de pedir que se estragase e así non lles quedase outra que saír e contemplar os oliveirais que se estendían entre Al-Nusairat, Deir El-Balah e Khan Younis. O seu recuncho favorito, ao que adoitaba ir de mociña, cando escapaba da escola, estaba xusto despois do desvío da estrada principal, Salah El-Dein, que atravesa toda a Faixa de Gaza cara a Deir El-Balah.
A principios dos 70, cando era unha nena, subía un pequeno outeiro areento que sempre tiña lixo aos pés e enrolaba uns cigarros cun par de compañeiras. Quedaban alí ata unha hora antes de rematar o colexio, con tempo de sobra para regresar á casa sen que ningún dos pais sospeitase nada. Rían e metíanse unhas coas outras á vez que admiraban, na distancia, o vasto mar coas barcas troneiras israelís a flotar nas súas augas. Ás veces os jeeps militares israelís parábanas, rexistrábanas e pedíanlles os carnés de identidade. Rogábanlles que non as arrestasen para que as familias non soubesen o que estaban a facer. Á mamá non lle daba moito medo e mesmo quería que a arrestasen e desafiaba os soldados, para consternación das compañeiras, que lle pedían que calase. Outras veces os soldados sentaban con elas a fumar. Á fin e ao cabo, tamén eras adolescentes.
Ese día de febreiro pechou a porta principal sen pasar o ferrollo e volveu devagar á casa, escura, e cruzou o estreito corredor. O papá non estaba a borrar graffitis. Foi ata o baño para comprobar se estaba alí antes de apagar a candea e escorrer baixo o edredón. Eu seica estaba acuruxado no colchón, profundamente durmido. Deume un bico nesas meixelas repoludas dun neno de sete meses e seguiu a durmir.
Escoitara esta historia varias veces, pero sempre que a mamá ma contaba, os seus ollos afastábanse de min. Nunca xuntabamos as miradas. Eu era demasiado pequeno para entender que significaba esa mirada. Era case coma se se sentise culpable por volver durmir e non saír detrás do papá. Moitas veces tamén a min me invadía o sentimento de culpa, por quedar durmido esa noite e por non facer ningún ruído para espertar á mamá.
Fixen que a mamá me contase a mesma historia moitas veces e así a todo, non tiña sentido. Por que desaparecera así o papá? Arrestárano, asasinárano, fuxira? A mamá xamais daba unha resposta. Cando tiña oito anos e xa podía saír só, decidín que era hora de comezar a miña propia investigación e trazar un camiño que a piques estivo de me matar, ao perseguir unha sombra moi pouco clara. A única pista que había era un certificado de matrimonio, con data do 3 de setembro de 1979, cos nomes do papá e de Souad El-Henawi, como parella lexítima. O meu nome aparecía nun carné de identidade familiar de cor azul que nos identificaba como refuxiados da ONU, e no que estaban os nomes dos meus pais e detalles sobre eles nunha longa táboa apaisada no reverso. Engadidos á man estaban o meu nome a data de nacemento, o 13 de xullo de 1981. O traballador social da ONU para os refuxiados asinárao e datárao seis meses despois do meu nacemento, case unha semana despois de que o papá desaparecese. Os papeis mancháranse e engurráranse co tempo, como unha criaturiña que quedara durmida no fondo do caixón da cómoda da mamá, agochada e renacida cada vez que os sacaba para reler os detalles e lembrarme que tiña un pai. Amais disto había unha chave da nosa casa na aldea de Deir Suneid, agora parte de Israel.
Non había fotografías do papá en ningunha parte da casa. As paredes estaban practicamente espidas, só había algúns versos do Corán enmarcados e restos de pintura branca que se desprendía das esquinas e que formaba unha especie de liña costeira. As láminas de asbesto gris, que formaban o teito sobre as paredes agretadas, facían aínda máis pálida a nosa casiña de dous dormitorios da rúa Sanaida. O meu cuarto estaba contra o final da casa e tiña vistas a unha calella á esquerda, fronte á que se topaba a casa de Um Marwan. Ás veces quedaba na fiestra durante horas e observaba a xente pasar, nenos que volvían á casa cos pais, pais que cargaban cos nenos aos ombros ou que lles rifaban por ensuciar a roupa. Estar alí de pé a mirar o mundo pasar facíame sentir pequeniño. A casa non era moi grande; apenas podía acoller a máis de seis persoas á vez. Pero cando xogaba ás agochadas coa mamá ou cando paseaba dun lado a outro do corredor mentres pensaba onde podería estar o meu pai, ou cando saía correndo por medo a que o meu tío me castigase, a casa semellaba ben grande para que o meu corpiño esquivase as esquinas e topase acochos.
A casa estaba no campamento de Jabalia, no nordeste da Faixa de Gaza, un lugar sucio e sen pavimento. A maioría das casas construíranse sen permiso de obra e sobresaían en diferentes formas e tamaños, o que facía que a nosa rúa tivese unha gran variedade de casas de todo tipo. O campamento, como moitos outros, estaba pensado como algo temporal, por mor dos eventos de 1948. Mais cos anos as estruturas pasaron a ser algo máis permanente, con paredes de ladrillo e teitos de láminas de asbesto a maioría delas.
Camiñaba todos os días por rúas cheas de lixo, onde mesmo a area dourada que cubría a rúa semellaba sucia, para ir á escola primaria para nenos Al-Fakhoura. Ás veces collía froitas das figueiriñas que había esparexidas pola rúa Sanaida. No camiño pasaba pola casa de Abu Mohammed e chegaba ata a bomba de auga, onde unha praciña e unha rúa lateral que levaba á rúa El-Hawaja. Acotío había homes ao costado do camiño, que ás veces xogaban ao backgamon ou fumaban xixa.
Ao pasar a carón do depósito de auga de Abu Rashid, na rúa El-Hawaja, o cheiro insoportable facía que tivese que apertar o nariz con tanta forza que logo me quedaba unha marca vermella para o resto do día. Era coma se toda unha manda de animais morrese alí. Nada máis achegarme á rúa El-Hawaja e xirar á esquerda na praza El-Shuada para ir á escola, o xasmín e a menta mudaban o cheiro.
Un par de granxas cheas de árbores e herbas que logo vendían no mercado local aliviaban por un intre a inhóspita paisaxe. Ás veces quedaba alí un bo cacho antes de seguir cara ao colexio ou antes de regresar á casa a que a mamá ou o tío Attiya me berrasen. O certo é que me encantaba a escola porque facía que non pensase na casa nin no papá.
De volta da escola, o meu ritual diario era parar e falar coa veciña, Um Marwan, que vivía na casa que estaba fronte á nosa, só separada por unha pequena calella sen nome. Divertíanme as nosas conversas, das que aprendía moito sobre o papá, ante a ausencia de máis datos por parte da mamá. Adoitaba topar a Um Marwan ao volver da escola, sentada sobre un colchonciño roto fronte á porta da súa casa e mirando cara á rúa. Víame baixar pola pequena pendente dende a cima da rúa e saudábame. O seu habitual vestido negro manchado apenas lle cubría as pernas envellecidas e enredadas nunha maraña de veas varicosas. Os doces estaban sempre listos, gardados nunha bolsiña engurrada negra de plástico. Ás veces, a mamá víanos saír da casa do tío Attiya e sorría sen dicir ola, ese mesmo sorriso aterrador que me daba cando se mencionaba ao papá. Nunca entendín por que a mamá non quería que falase con Um Marwan ou por que nunca invitaba a veciña á casa.
Um Marwan sorría mentres me metía no peto unha presa de caramelos manteigosos marróns envoltos en papel de aluminio morado e preguntábame: «Vas ser un home educado coma o teu pai?» Sempre tiña caramelos, mesmo nos días que non eran Eid. Contoume como todo o mundo respectaba a meu pai. Era o home máis educado de todo o barrio, cunha Mestría en Literatura Árabe pola Universidade do Cairo nunha época na que a maioría de persoas ao seu arredor rara vez remataba a secundaria. A xente sempre se dirixía a el como Ustaz, «mestre», aínda que nunca ensinara na escola. Así a todo, ese era o traballo máis respectable que un home podía ter.
O papá traballaba nunha pequena axencia de traducións onde traducía documentos oficiais ao árabe, inglés e hebreo. Um Marwan contoume que a xente ía onda el para pedir todo tipo de consellos: para preguntarlle a que escola mandar os nenos ou para que lles lese as notas dos médicos, ou para que traducise unha orde de evacuación israelí en hebreo. Ás veces, os homes mesmo acudían para que os aconsellase sobre problemas emocionais coas mulleres. O papá nunca se negaba a ningunha petición; de feito encantáballe saber tanto da xente. Um Marwan díxome que nunca vira ao papá camiñar só pola rúa.
«No mesmo intre no que Mustafa saía por esa porta, alguén se abalanzaba sobre el para pedirlle algo ou invitalo a xantar», suspiraba, coma se fose un amante perdido, e iso que tiña sesenta anos cando menos.
Um Marwan vivira no mesmo lugar dende a Nakba de 1948. Chegara a Jabalia co marido, Abu Marwan, despois de que Israel destruíra por completo a aldea de Herbia, que estaba ás aforas de Xerusalén. Ela e toda a familia fuxiran do lugar ese mesmo día; marcharon na procura de refuxio e durante anos o papá tratou de axudala a topar os pais e os irmáns. Escribía cartas no seu nome e enviábaas ás radios locais de Xordania, Líbano, Siria e Exipto, coa esperanza de que algún día alguén lle respondese. Ela esperaba a carón da radio todos os martes pola mañá mentres tomaba unha cunquiña de café espeso, negro, con cardamomo. Acotío botaba o marido fóra para poder atender ben a radio, que sostiña entre as mans, cos ollos fixos no altofalante, coma se alguén estivese a piques de saltar e apertala. Suavizábaselle a cara engurrada de pel trigueira ao pór a man tatuada sobre ela, mentres esperaba a que se lesen as cartas en directo.
«Que non haxa noticias é unha boa noticia», dicíalle sempre o meu pai. «Escribiremos máis cartas e un día podiamos pór un anuncio nos periódicos locais».
Um Marwan viu no papá o irmán menor que tivera. Cando o papá pediu a man da mamá en matrimonio foi co meu avó e sentou cos homes. Todo o mundo quedou abraiado ao vela alí, sobre todo porque nin sequera era da familia. Mais ninguén podía impedirllo. Pregoulle ao avó que a deixase ir con eles e chegou a ameazar con falar mal do meu pai e dicir que era a súa amante secreta se non a deixaba ir.
Non foi á despedida de solteira da mamá, como era costume entre todas as mulleres. En vez diso leu o primeiro verso do Corán, co resto de homes, en agosto, como parte da cerimonia de compromiso e bailou fóra, na rúa, na despedida de solteiro do papá, en setembro de 1979. Ao papá encantáballe estar con ela e escoitar con paixón as súas historias, algo que a emocionaba. Sempre lle contaba a mesma historia de como a obrigaran a ela e mais á familia a abandonar as súas casas en 1948. O papá gardaba silencio mentres ela relataba os feitos e contaba como procurara un lugar seguro, sabedora de que a súa filla podía chegar a morrer de frío.
Trala morte do avó, cando só levaba unhas semanas na barriga da mamá, o papá e o seu irmán, o tío Attiya, decidiron dividir a gran casa en dúas. A parte do papá era a máis pequena, pero non lle importou. De todas formas, non pensaba ter unha familia numerosa. Sempre dicía que estaba no campo de refuxiados de Jabalia de xeito temporal e que algún día regresaría ao noso verdadeiro fogar en Deir Suneid. O tío Attiya levantou a casa máis grande de todo o campamento de Jabalia coa súa gran parte, con limoeiros e albaricoqueiros e unha vide. Na primavera a xente detíñase fóra dos muros da súa casa só para encher os narices co recendo dos gromos. Um Marwan díxome que o papá estaba moi contento coa súa parte. Fixo el mesmo a casa de dous dormitorios, malia non ter nada de experiencia na construción. Mais para min nunca tivera sentido ningún que o papá aceptase a parte máis pequena da casa, por que a mamá e mais eu tiñamos que estar esmagados nun lugar diminuto mentres o tío vivia en algo así coma un pazo?
Um Marwan nunca nos visitaba por máis que a invitase unha chea de veces. Un cálido día de primavera, en abril de 1989, arrastreina para dentro literalmente, pero só parou uns minutos e despois escusouse. Supliqueille que quedase a cear mentres a mamá permanecía calada. Um Marwan só puxo escusas baratas como que non avisara a ninguén que ía comer fóra.
— Podo ir eu e dicirllo A Abu Marwan — apurei, suplicándolle que quedase.
— Non, teño que marchar — comezou a se calzar e a piques estivo de caer se non agarrase o vello bastón marrón para se apoiar.
— Esta casa está maldita — escoiteina bisbar ao saír ás présas.
A mamá achegouse a min sorrinte e deume unha forte aperta.
— Non lle fagas caso, a maldita é ela.
Deume un bico na fazula e seguiu a mirar para min e a me sorrir. Sentinme pequerrecho nos seus brazos; era unha muller alta e forte. Estaba moi elegante ese día, cuns vaqueiros axustados e un top branco por debaixo do jilbab negro. Ao pasar a man polo seu espeso cabelo negro e liso ata os ombros, notei algo diferente.
— Levas lentes?
— Si, xa hai un tempo que as levo, pero nunca as uso fóra do cuarto. En realidade son para ler.
Deu a volta e foi cara á cociña, que estaba na outra punta da casa, mentres eu seguía a observala, pasmado coa súa beleza. Só tiña 34 anos en 1989, aínda que parecía máis nova. Empuxoume a un lado e pechou a porta de metal que levaba ao salón.
Eu tiña unha foto tamaño carné do meu pai metida nun dos libros de texto que levaba comigo todos os días. Sempre me repetía a min mesmo que ía aforrar para mercar unha carteira para a foto, pero con cada fracaso convencíame de que talvez era o mellor e que era un sinal de que o papá había regresar.
Cando tiña oito anos e ningunha das dúas cousas pasara, o que facía era cambiar a foto de lugar, dun libro para outro, ou dun peto para outro, seguro de que sempre estivese comigo. O papá era o meu compañeiro invisible. Decote observaba os seus ollos enormes, convencido de que eran verdes, o seu pelo negro e rizado, a fronte ancha e os seus beizos carnosos e algo abertos, que deixaban ver uns dentes refulxentes.
Ás veces pensaba que podía verme, coa mirada fixa fóra da imaxe. Só lle podía ver os ombreiros e preguntábame se sería quen de levantarme dun golpe ou non. Que estaba a pasar pola súa cabeza mentres posaba para a foto? Levaba algo así como uns vaqueiros escuros e unha camisa das que estaban de moda na altura; facíame sorrir pensar que o meu propio pai fose un tipo á moda á orde das últimas tendencias. Tiña o pelo escuro e rizado coma o meu. O nariz recto e aguzado e a pel trigueira dábanlle un aspecto gallardo; algo que herdei con orgullo, xa que facía que semellase unha versión en miniatura del. Observaba ese home, o home ao que me parecía, e devecía por saber como é que desaparecera dunha noite para outra sen deixar rastro.
Cada vez que abría o libro para mirar a foto, imaxinaba o papá a me falar e a me dicir canto me botara de menos, cunha voz forte e grave de tanto fumar. Fantaseaba con que estaba de pé xunto á fiestra, coas raiolas a desempoar os seus xestos cansos.
